અલંકાર
🌀 *અલંકાર એટલે શું ?*
👉સાહિત્યમાં વાણીને શોભાવવા માટે ભાષાકિય રૂપોનો જે પ્રયોજન કરવામાં આવે છે તેને અલંકાર કહેવામાં આવે છે.
☔ *શબ્દાલંકાર એટલે શું ?*
🎋 વાકય કે પંકિતમાં જ્યારે શબ્દની મદદથી ચમકૃતિ સર્જાય ત્યારે.. .
☔ *અર્થાલંકાર એટલે શું ?*
🎋 વાકય કે પંકિતમાં જ્યારે અર્થની મદદથી ચમકૃતિ સર્જાય ત્યારે.. .
☔ *ઉપમેય એટલે શું ?*
🎋 જે વસ્તુ કે પદાર્થની સરખામણી કરવાની હોય તે…
☔ *ઉપમાન એટલે શું ?*
🎋 જે વસ્તુ કે પદાર્થની સાથે સરખામણીકરવાની હોય તે…
☔ *સાધારણ ધર્મ એટલે શું ?*
🎋 બે જુદી જુદી વસ્તુઓ વચ્ચે રહેલા કોઇ ખાસ ગુણોને સાધારણ ધર્મ કહેવામાં આવે છે.
☔ *ઉપમાવાચક શબ્દો એટલે શું ?*
🎋 બે જુદી જુદી વસ્તુઓ વચ્ચેની સરખામણી કરવામાટે વપરાતા શ્બ્દોને ઉપમાવાચક શબ્દો કહે છે.
🌀 *શબ્દાલંકારના પ્રકાર*
(૧) વર્ણાનુપ્રાસ (વર્ણસગાઇ)
(૨) યમક (શબ્દાનુપ્રાસ)
(૩) આંતરપ્રાસ (પ્રાસસાંકળી)
(૪) અંત્યાનુપ્રાસ
🌀 *અર્થાલંકારના પ્રકાર*
(૧) ઉપમા (૨) ઉત્પ્રેક્ષા
(૩) રૂપક (૪) અનન્વય
(૫) વ્યતિરેક (૬) શ્લેષ
(૭) સજીવારોપણ (૮) વ્યાજસ્તુતિ
♏ *વર્ણસગાઇ, વર્ણાનુપ્રાસ, અનુપ્રાસ અલંકારઃ—*
વાકય કે પંકિતના પ્રારંભે એકનોએક વર્ણ બે કે બે થી વધારે વખત આવી વાકયમાં ચમત્કૃતિ સર્જે ત્યારે.. ..
ઉદાહરણઃ—
૧ નિત્યસેવા,નિત્ય—કીર્તન—ઓચ્છવ નિરખવા નંદકુમાર રે.
૨ જેને ગોવિંદા ગુણ ગાયા રે.
૩ નટવર નિરખ્યા નેન તે…
૪ માડી મીઠી,સ્મિતમધુર ને ભવ્ય મૂર્તિ પિતાજી.
૫ પુરી કાશી,કાંચી,અવધ,મથુરાને અવર સૌ
♏ *શબ્દાનુપ્રાસ, યમક, ઝટ અલંકારઃ—*
જ્યારે વાકયમાં પંકિતમાં એક સરખા ઉચ્ચારવાળા અને અલગ અલગ અર્થ ધરાવતા બે અથવા બેથી વધારે શબ્દો આવી ચમત્કૃતિ સર્જય ત્યારે.
ઉદાહરણઃ—
૧ કાયાની માયામાંથી છુટવા ગોવિંદરાયની માયા કરો.
૨ જાંબાળા…ખોપાળા…તગડીને ભડી…નેભાવનગર…
૩ હળવે હળવે હળવે હરજી મારે મંદિર આવ્યા રે.
૪ અખાડામાં જવાના મેં ઘણીવાર અ—ખાડા કર્યા.
૫ દીવાનથી દરબારમાં, દીવા નથી છે અંધારું ઘોર.
♏ *આંતરપ્રાસ, પ્રાસસાંકળીઃ—*
પહેલા ચરણના છલ્લો શબ્દનો અને બીજા ચરણના પ્રથમ શબ્દ વચ્ચે જ્યારે પ્રાસ રચાય ત્યારે..
ઉદાહરણઃ—
૧ જતો હતો અંધ થતી નિશામાં,સુગુપ્ત રાજગૃહની દિશામાં.
૨ વિચારનો નેઞ જલે ભરાય છે,શરીરનું ચેતન ત્યાં હરાય છે.
૩ પાનેપાને પોઢી રાત,તળાવ જપ્યું કહેતા વાત.
૪ સામા સામા રહયાં શાભે,વ્યોમ ભોમ બે સોય.
૫ વિદ્યા ભણિયો જેહ,તેહ ઘેર વૈભવ રૂડો.
વિદ્યા ભણિયો જેહ,કામનીકંચન ચૂડો.
🐝 *ઉપમા અલંકારઃ—*
ઉપમેયની ઉપમાન સાથે સરખામણી કરવામાં આવે ત્યારે….
ઉપમાવાચક શબ્દો (શું,શી,શા,જેવું,જેવા,જેવી,જેમનું,તેમનું,સરખું,સમોવડું,તુલ્ય,પેઠે,માફક,સમાન,)
ઉદાહરણઃ—
૧ પુરુષોની માફક સ્ત્રીઓ પણ કેળવણી લઇ શકે છે.
૨ મને તેમનું વચન અપમાન જેવું લાગે છે.
૩ સંતરાની છાલ જેવો તડકો વરસે છે.
૪ ધરતીપર વરદાનની માફક ચાંદની ઊતરી રહી છે.
૫ શામળ કહે બીજાબાપડા, પ્હાણ સરીખા પારખ્યા.
🐝 *ઉત્પેક્ષા અલંકારઃ—*
ઉપમેય અને ઉપમાનની એકરૂપતાની સંભાવના/શકયતા વ્યકત કરવામાં આવે ત્યારે.. .. ..
ઉત્પેક્ષા વાચકશબ્દોઃ—જાણે,રખે,શકે
ઉદાહરણઃ—
૧ જેનામાં વૃક્ષપ્રીતિ નથી એનામાં જાણે કે જીવનપ્રીતિ નથી.
૨ વપુ-તેજ પ્રગટયું ભગવાન ,જાણે થયા ઉઠે શશિયર-ભાણ.
૩ જયાં-ત્યાં આવી વય બદલી સંતાય,જાણે પરીઓ.
૪ દર્દ અને ઉપેક્ષા જાણે ગળથુંથી માંથી જ મળેલા.
૫ થાય છે મારી નજર જાણે હરણ ન રહે ઠેકતી એ ઘાસમાં.
🐝 *રૂપક અલંકારઃ—*
ઉપમેય અને ઉપમાનને એકરૂપ દર્શાવવામાં આવે ત્યારે …
ઉદાહરણઃ—
૧ બિદુને નવી મા મળતાં પ્રેમ સાગરમાં ભરતી આવી.
૨ ફાગણનાં વૃક્ષો પરથી સૂરજને ખરતો જોઉં છું.
૩ ધણી સુરભિ સુત છે.
૪ હરખને શોક ની ના’વે જેને હેડકી.
૫ ઊંગતાને પાયે જગની જેલ.
🐝 *અનન્વય અલંકારઃ—*
ઉપમેયની ઉપમેય સાથે જ સરખામણી કરવામાં આવે ત્યારે…
ઉદાહરણઃ—
૧ મહુડાના વૃક્ષો એટલે મહુડાના વૃક્ષો.
૨ હિમાલય એટલે હિમાલય.
૩ આકકાનું વર્તન એટલે આકકાનું વર્તન,
૪ માતેમા બીજા બધા વગડાના વા.
૫ મનેખ જેવા મનેખને કપરો કાળ આવ્યો.
🐝 *વ્યતિરેક અલંકારઃ—*
ઉપમાન કરતાં ઉપમેયને ચડિયાતું બતાવવામાં આવે ત્યારે ..
ઉદાહરણઃ
૧ બાપુનુ હૃદય ફૂલ કરતાં કોમળ હતું.
૨ કમળકળી થકી કોમળું રે બેની અંગ છે એનું !
૩ સુદામાના વૈભવ આગળ કુબેર તે કોણ માઞ.
૪ ઊર્મિલાની વાણી અમૃતથીયે મીઠી છે.
૫ તું ચંદ્રથી ચારૂ સુહાસિની છે.
🐝 *શ્લેષ અલંકારઃ—*
જ્યારે શબ્દને જોડવાથી કે તોડવાથી (અર્થાત્)
એક જ શબ્દના બે કે બેથી વધારે અર્થ બને ત્યારે…
ઉદાહરણઃ—
૧ જવાની તો આખરે જવાની છે.
૨ સાહેબ ,આબાં નીચે મરવા પડયા છે.
૩ રવિને પોતાનો તડકો ન ગમેતો જાય કયાં.
૪ હું માનવી માનવ થાઉં તો ઘણું.
૫ તપેલી તપેલી છે.
🐝 *સજીવારોપણ અલંકારઃ—*
નિર્જીવ વસ્તુમાં સજીવ વસ્તુનું આરોહણ કરવામાં આવે ત્યારે.. .. ..
૧ નવપલ્લવો મમતાભરી નજરે સ્વામીજીને જોવા લાગ્યા.
૨ ઋતુઓ વૃક્ષોને વહાલ કરતા થાકતાં નથી.
૩ સડક પડખું વાળીને સુઇ ગઇ.
૪ રાતે તડકાએ રસ્તામાં રાતવાસો કર્યો.
૫ ઋતુઓ ને દૂરદૂર વહીજતી જોવું છું.
Comments
Post a Comment